De rol van hun leven

Tijdens het Innovatiefestival van 22 mei kan je kennismaken met de Unie der Zorgelozen. De Unie is als het ware een permanent sociaal en artistiek experiment. De nieuwsgierigen onder ons geven we graag een voorsmaakje.

Kortrijk, vrijdagavond. Ik schuif samen met zowat zeventig mensen aan bij de Unie der Zorgelozen, voor de maandelijkse Resto Ratatouille. De oude doktersvilla Lauwers aan het Sint-Jansplein geurt van de witloof met hesp en kaas. Net voor het tafelen spreek ik met een jongeman die de Mont Ventoux heeft beklommen. Op stelten. Voor de Unie.

Joon Bilcke: “Onze kookavonden zijn gegroeid uit de repetities voor de opvoeringen, toen vrijwilligers voor de spelers en andere medewerkers gingen koken. Na een tijd hebben we dat losgekoppeld en sinds kort noemen we onze maandelijkse bijeenkomsten Resto Ratatouille.”

Dit is een mooi voorbeeld van hoe het bij de Unie eraan toe gaat: dingen groeien organisch in dit sociaal-artistiek project, dat inmiddels een tiental jaar als zelfstandige organisatie bestaat en – niet onbelangrijk – een vaste eigen plek heeft. De Unie is als het ware een permanent experiment. Maar toneelspelen blijft de kern van de zaak.

Joon Bilcke: “Toneel is en blijft inderdaad onze passie en onze kracht, van bij het begin: samen een repetitieproces doorlopen, een voorstelling maken en instaan voor alles wat daarbij komt kijken is een van de meest geschikte middelen voor het emanciperen van mensen die doorgaans worden aangesproken op wat ze niet kunnen en op hun ‘problematiek’. Als mensen zich bij ons aanmelden, is onze eerste vraag: wat doe je graag? Niet: wat is je probleem? Dat probleem ontdekken we wel gaandeweg.”

Van mislukken naar lukken

“Mensen ontdekken hier een andere kant van zichzelf: iets kan ook lukken, het hoeft niet altijd te mislukken. Het zit hem in kleine dingen en ook in een groep die toelaat dat je mag blijven proberen, hoe moeilijk het soms ook gaat. Zo zie je mensen groeien, in een omgeving die hen tegelijk stimuleert en beschermt. Aan het eind komt het applaus, de bevestiging. Toneel heeft met verbeelding te maken, met letterlijk iemand anders worden. Kan dat therapeutisch werken? Ik denk het wel. Bij de Unie vertrekken we ook van de eigen verhalen van mensen die we universeler maken, minder van het bestaande repertoire, al gaan we dat niet uit de weg. We laten de verhalen spelen door mensen die ze zelf beleefden, maar zonder in een bekende val van het sociaal-artistieke te trappen: het is niet omdat iemand het moeilijk heeft, dat het op de scène ook per se over die moeilijkheden moet gaan. Ook met wie aan het sukkelen is in het leven, kun je een prachtige Tsjechov maken. Er mag gerust poëzie sluipen in wat we doen.”

“Er is in onze voorstellingen een evolutie naar projecten met minder man op de scène dan de zowat vijftig van het begin. Dat heeft onder meer te maken met de grote verscheidenheid bij onze acteurs. Er zijn mensen die meedoen omdat ze dat sociaal leuk vinden en anderen die als acteur ambitie hebben, willen bijleren, intensief kunnen en willen repeteren… Ook die tweede groep moet je ‘bedienen’. Tegelijk blijft iedereen die wil meedoen aan bod komen. Iedereen is welkom. Andere mensen betrekken we dan op andere manieren bij het proces. Zo is er een groepje van vier vijf mensen die met beeldende kunst rond onze voorstellingen werken.”

Ratatouille van mensen

Een bestaansreden van de Unie is dat de deelnemers, toeschouwers, sympathisanten en het Kortrijkse netwerk rond de Unie samen een gemengd publiek vormen.

Joon Bilcke: “Wij willen echt een mix zijn waarin je de maatschappij terugvindt. Dat gemengde tot stand brengen is niet vanzelfsprekend. Je ziet vaak dat organisaties in de sfeer van de kansarmoede met een stigma kampen. Wij willen absoluut niet verzeilen in alleen maar een ‘doelgroepenwerking’. Maar ook niet in iets wat je ook op veel plaatsen ziet: dat je als sociaal-culturele vereniging vooral bevolkt bent met middenklassers die actief bezig zijn met cultuur, maatschappelijke verandering, engagement… Kansarmen zijn in de eerste plaats bezig met de dag van morgen, minder met de grote maatschappelijke verhalen. De sociaal bewogen en geëngageerde middenklasse in en om Kortrijk kent de Unie omdat ze een plaats heeft in het culturele leven hier. De essentie van het gemengde is dat mensen zien hoe het er in andere levens aan toegaat. En dat clichébeelden over andere groepen niet kloppen. We zijn allemaal individuele mensen met ons eigen verhaal. Empathie, dus, en bijvoorbeeld het besef dat je misschien in een spiegel kijkt, dat ook iemand van de middenklasse in de ellende kan belanden.”

“De Unie is sterk maatschappijkritisch bewogen: burgerschap, democratie, ecologie, transitie, duurzaamheid… Het zijn voor ons belangrijke thema’s die we integreren in onze werking, waar we over discussiëren en over schrijven in onze driemaandelijkse Zorgelozen Krant en in De Gazet van de Unie die twee keer per jaar verschijnt.”

Netwerk

Toneel is de kern, maar de Unie, dat is ook een structurele werking waar vier personeelsleden voor instaan. Joon Bilcke: “De Unie is elke dag bemand en toegankelijk. Er is hier continu beweging. Mensen komen met besognes en vragen over de vloer, er zijn koffiedrinkers, creatievelingen, ‘aangespoelden’ en vereenzaamde mensen die aansluiting zoeken en die andere mensen willen leren kennen. De Unie is hun eerste netwerk. We proberen hen een ruimer sociaal leven te bieden. Dat is ook het belang van een vaste eigen plek. Waar we kunnen lossen we problemen op en anders verwijzen we mensen door. Ze belanden bij ons vooral door mond-tot-mondreclame, en via sociale organisaties die mensen naar ons verwijzen als ze voelen dat er bij hen culturele wensen en mogelijkheden leven. Die combinatie van het informele en formele leidt tot een organische in- en uitstroom, en die houden mekaar in evenwicht. Vraag me niet precies hoe.”

Over dit artikel

Deze tekst is een herwerking van het gelijknamige artikel van Patrick De Rynck uit de publicatie ‘Maatschappelijk innoveren vanuit sociaal-cultureel perspectief: Vertellen’. We stellen deze publicatie graag aan je voor tijdens het Innovatiefestival van 22 mei. Daar mag je je ook verwachten aan een praktijkvoorstelling door de Unie der Zorgelozen en heb je bovendien de mogelijkheid tot een ‘meet&greet’ met de sprekers.