Socius wil werk maken van sociaal-culturele innovatie samen met het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Onze sector is echter niet de enige die inzet op maatschappelijke innovatie. Zo proberen de buren uit de erfgoedsector ook al lange tijd op dit vlak bakens te verzetten.
Erfgoed en innovatie: het klinkt misschien contradictorisch. Vandaar dat we met onze eerste vraag voor Jeroen Walterus van FARO – het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, meteen met de deur in huis vallen.
De erfgoedsector richt zich per definitie eerder op het verleden dan op de toekomst. Lang niet iedereen zal jullie sector onmiddellijk associëren met innovatie.
Jeroen Walterus: “Niets is minder waar. Binnen de erfgoedsector is net de blik op de toekomst essentieel. Het is voor een stuk een transformatieproces dat al een hele tijd loopt, weg van het idee van de gesloten erfgoedinstelling die uitsluitend bezig is met haar collectie en catalogi en die de bezoeker beschouwt als een noodzakelijk kwaad. De focus ligt nu al een hele tijd op die bezoeker of gebruiker vanuit een visie en openheid naar wat er elders gebeurt in de maatschappij. Het is vanuit die doelstelling dat we als sector al een hele tijd volop inzetten op innovatie.”
Jullie zijn dus op een zeer bewuste manier bezig met innovatie.
JW: “Het is een noodzaak. Misschien net omwille van de clichématige perceptie die hier en daar nog bestaat omtrent onze sector als stoffig en oud. Ook een evenement als de erfgoeddag is al tien jaar bezig met het doorbreken van dat imago bij een groot publiek.”
Het valt op dat jullie als sector heel nauw begaan zijn met de ontwikkelingen op digitaal gebied.
JW: “Die hele digitale golf wordt door de erfgoedsector als een essentiële omslag beschouwd. Terecht waarschijnlijk. Dat is zeker zo voor archieven en erfgoedbibliotheken waar men de druk voelt van de gebruiker en de onderzoeks- en onderwijswereld om zoveel mogelijk bronnen en informatie online te zetten. De digitale omslag heeft bij hen impact op essentiële processen. Bij musea zie je een verschuiving naar het inzetten van IT-middelen rond publieksbemiddeling en dergelijke meer. De focus verschilt dus naargelang de subsector, maar de impact is voor iedereen even essentieel. De innovatie overstijgt immers duidelijk het louter digitale dat je niet apart of geïsoleerd kan bekijken. Het is voelbaar in heel de organisatie omdat het geïntegreerd wordt in alle processen binnen de organisatie.”
Tegelijkertijd zijn jullie ook met veel meer bezig dan enkel het digitale.
JW: “Klopt. Met FARO hebben we bijvoorbeeld een traject opgestart rond duurzame museum- en depotarchitectuur. Een initiatief dat we koppelen aan een globaler traject dat we binnenkort zullen lanceren rond ecologische duurzaamheid. Dat lijkt misschien alsof we nu snel op de trein rond ecologische duurzaamheid springen, maar eigenlijk zijn erfgoedinstellingen al jaren met dit thema bezig. Dat is natuurlijk meestal gekoppeld aan het moment waarop men een nieuw gebouw zet of een gebouw renoveert. Bovendien maken we ook heel wat werk van digitale duurzaamheid. De sector digitaliseert volop, maar daarbij moeten we wel denken aan een duurzame toegankelijkheid op lange termijn. Dat kan je haast een vorm van innovatie binnen de innovatie noemen.”
Als je het hebt over toegankelijkheid, dan kom je onmiddellijk op het terrein van de publiekswerking.
JW: “Samen met de erfgoedsector lopen er heel wat projecten rond publiekswerking en IT-ontsluiting. Dat kan gaan over de inzet van sociale media, het gebruik van apps of over nieuwe toepassingen in de cloud. Wat de publiekswerking betreft is een leuk voorbeeld dat van de virtuele erfgoedexpert in de klas (zie foto). Een traject dat ondertussen al zo’n drie jaar loopt en waarbij een klas via live videostreaming toegang krijgt tot een afgeschermd gedeelte van een depot of een atelier van een erfgoedinstelling. De leerlingen krijgen zo een praktische inkijk, kunnen vragen stellen aan de erfgoedprofessional … Dat bestaat in Nederland en andere landen al op grotere schaal, maar wij passen dat toe om toegang te verlenen tot locaties waar je anders niet kan komen. Dat traject heeft heel wat succes. Zo worden er ook lessen voorbereid vanuit de erfgoedinstellingen waar scholen zich kunnen op inschrijven.”
En er zijn jullie 2020-trajecten.
JW: “Met onze 2020-trajecten kaderen we innovatie heel breed. Het gaat hier over drie parallelle trajecten waarmee we werk maken van een globale innovatieagenda voor de erfgoedsector. De innovatieagenda voor de archieven is onlangs gepresenteerd, de erfgoedbibliotheken stelden hun eigen strategische toekomstnota op en het volgende nummer van ons tijdschrift zal volledig gewijd zijn aan innovatie en musea. We zijn er dus permanent mee bezig en stimuleren de sector om dat ook te doen. Innovatie heeft voor ons ook veel te maken met visievorming en discours. Zo hebben we heel hard meegewerkt aan de visienota rond immaterieel erfgoed. Dan heb je het over het vertalen van nieuwe internationale tendensen naar je eigen werkveld. Mensen nieuwe begrippen, een nieuw discours eigen laten maken. Immaterieel erfgoed is een innovatie op zich in heel de sector. Het idee dat erfgoed zich niet beperkt tot objecten, documenten, collecties… maar dat het ook gaat over de context, de verhalen er rond.”
Wat zijn voor jou kritische factoren die het succes van innovatie kunnen bepalen?
JW: “De erfgoedsector is een heel vakgerichte, expertisegerichte, zeg maar ernstige sector. De innovatie waarrond we werken moet dus echt wel aansluiten bij concrete noden en zeer oplossingsgericht zijn. Maar dat zal voor heel wat sectoren gelden. Als ik het vanuit een IT-perspectief bekijk, moet het processen ook zeker vereenvoudigen. Het moet voldoening geven én resultaat opleveren. Dat zijn allemaal essentiële elementen. Ten slotte kan je succes ook afmeten aan de mate waarin over de muurtjes van de eigen sector wordt gekeken. De mate waarin instellingen naar buiten treden en naar andere sectoren en groepen toestappen.”
Uitdagingen genoeg dus.
JW: “Absoluut. Vooral dat laatste: participatie, bemiddeling, … zeg maar inclusief werken. Dat is voor ons echt belangrijk. Het opzoeken van nieuwe werkvormen of presentatieformats. Het aanspreken van nieuwe doelgroepen voor erfgoedinstellingen. Daar is echt nog heel wat werk rond. Het gaat dan ook niet alleen over culturele diversiteit, maar over diversiteit tout court. Hoe kan je vanuit je publiekswerking daarop inspelen? Hoe betrek je die groepen? Wat met de innovatie van het vrijwilligerswerk of de innovatie rond zakelijke aspecten: fondsenwerving, alternatieve financiering, crowdfunding, prijsdifferentiatie … Het management moet immers ook geïnnoveerd worden. Dat alles zorgt voor een langdurig project van innovatie.”
Identikit
Naam: Jeroen Walterus
Organisatie: FARO
Functie: Adjunct-directeur
Meer info op de website van FARO.
Laat wat van je horen